Vakfıkebir’in kuruluşuna ilişkin kesin tarihi belgeler bulunmamakla birlikte, bölgenin tarihi Hititler’e kadar uzanan oldukça eski bir yerleşim merkezi olduğu bilinmektedir. Tarih boyunca sırasıyla Hitit, Pers, Roma, Bizans ve Trabzon Rum İmparatorluğu’nun hâkimiyetinde kalan bu kıymetli topraklar, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon seferiyle birlikte Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. Böylece Vakfıkebir, Anadolu’nun Türk-İslam kimliğiyle yeniden şekillenmeye başladığı stratejik merkezlerden biri hâline gelmiştir.
Trabzon’un fethi sonrası Osmanlı idaresi, imparatorluğun çeşitli bölgelerinden Türk boylarını bu verimli topraklara yerleştirmiştir. Yerleşen boylar kısa sürede coğrafyaya uyum sağlamış, kültürel değerlerini yöreyle harmanlayarak Vakfıkebir’i köklü bir Türk yurdu kimliğine kavuşturmuştur. 1864 tarihli Osmanlı Vilayet Nizamnamesi çerçevesinde idari yapılanmasını şekillendiren Vakfıkebir, 1874 yılında Trabzon vilayetine bağlı bir ilçe statüsüne kavuşmuştur.
20 Temmuz 1916 tarihinde Rus Çarlığı'nın işgali altına giren ilçe, yaklaşık iki yıl süren bu acı dönemin ardından 14 Şubat 1918’de kahraman Türk ordusunun üstün gayretiyle özgürlüğüne kavuşmuştur. Bu zorlu dönem halk arasında "Muhaceret" olarak anılmakta ve her yıl 14 Şubat’ta büyük bir coşku ve vefa ile anılmaktadır.
İlçe halkı, Kurtuluş Savaşı süresince Atatürk’ün önderliğine sıkı sıkıya bağlı kalmış, bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına yönelik mücadelede aktif rol oynamıştır. Bu bağlamda, Büyükliman havzası delegesi olarak Erzurum Kongresi’ne gönderilen Kellecioğlu Abdullah Hasip (Ataman) Bey, kongrede yazmanlık görevini üstlenerek ulusal mücadelenin hafızasında onurlu bir yer edinmiştir.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte ilçe sınırlarını koruyan Vakfıkebir, zaman içerisinde bazı nahiyelerini ilçe olarak ayırmış; Tonya, Beşikdüzü, Şalpazarı ve Çarşıbaşı ilçeleri bu şekilde Vakfıkebir’den ayrılmıştır. Günümüzde bir beldeye ve 34 köye ev sahipliği yapan Vakfıkebir, bölgesel işlevselliğini sürdüren önemli bir yerleşim merkezidir.
Vakfıkebir’in ilk ismi “Fol” olup, adını ilçeden geçerek Karadeniz’e dökülen Fol Deresi’nden almıştır. Zamanla doğusunda Fener (Yeros) Burnu, batısında Zeytin (Yobol) Burnu arasında doğal bir liman niteliği taşıyan coğrafi konumu nedeniyle “Büyükliman” adı kullanılmaya başlanmıştır.
Ancak bugün kullanılan “Vakfıkebir” ismi, çok daha anlamlı bir tarihsel olaya dayanmaktadır. Yavuz Sultan Selim’in annesi Gülbahar Hatun, oğlu Selim’i ziyaret etmek üzere Trabzon’a yaptığı deniz yolculuğu sırasında büyük bir fırtınaya yakalanmış ve sağ salim karaya ayak basabilirse bastığı toprakları Allah yolunda vakfedeceğine dair adakta bulunmuştur. Karaya ilk ayak bastığı yer olan bu bölge, onun tarafından vakfedilmiş ve bu anlamlı olaydan sonra "Vakf-ı Kebir" yani "Büyük Vakıf" adını almıştır.
Geçmişe dair yaptığımız saha araştırmaları ve sözlü tarih anlatıları, Karadağ Köyü’nün Trabzon coğrafyasıyla ilişkili olabilecek izlerini güçlendirmektedir. Kaynaklarımız, Yavuz Sultan Selim Han’ın Karadağ Köyü’nü bir yangından kurtardığını ve bu köyün sakinlerini Trabzon’a taşıyarak iskâna tabi tuttuğunu ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, Vakfıkebir ilçesinin en önemli yaylalarından birinin adının “Karadağ Yaylası” olması ve Rıdvanlı köyünde “Karadağ Maden Suyu” bulunması tesadüften öte bir tarihsel sürekliliğe işaret etmektedir.
Bu veriler ışığında şu iddialı ancak anlamlı soruyu sormak gerekmektedir: Asırlar önce Yavuz Sultan Selim tarafından bölgeye getirilen Karadağ köylüleri, bugün Vakfıkebir sınırlarında yer alan Karadağ Yaylası’nın isim babaları olabilir mi?
Kemah’ın Karadağ Köyü’nün tarihsel kökeni, Kıpçak Türkleri'nin ataları olan Kimak Türklerine dayanmaktadır. Rıdvanlı köyü özelinde yapılan son saha analizlerinde, burada yaşayan halkın Kimak boyunun alt kolu olan Komandere Kadahor’lara ait olduğu yönünde güçlü bulgular elde edilmiştir. Bu etnogenetik iz, hem demografik hem de kültürel düzlemde bölgenin çok katmanlı Türk tarihiyle nasıl bütünleştiğini göstermektedir.
Vakfıkebir ile Kemah Karadağ Köyü arasında kurulabilecek bu tarihsel köprü, yalnızca akademik değil; aynı zamanda bölgesel kültürel kimliğin yeniden inşasında da stratejik bir öneme sahiptir. Göç yolları, iskân politikaları, coğrafi adlandırmalar ve halk hafızasında saklı kalan bu tür unsurlar, yerel kalkınma stratejilerinde kültürel mirasın anahtar rolünü bir kez daha ortaya koymaktadır.
Vakfıkebir’in "Büyük Vakıf" kimliği ile Karadağ Köyü’nün "ateşten kurtuluş ve yaylalarda yeniden diriliş" hikâyesi, Türk tarihinin derin akışında kesişen ve birbirini tamamlayan iki nadide örnektir.
Akbulut, Y. (1994). Trabzon Vilayeti Salnameleri (1869–1904). Trabzon Kültür ve Sanat Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (1995). Fatih ve Fetih. Remzi Kitabevi.
Baykara, T. (2001). Osmanlı’da Yerleşme ve İskân Politikaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ). (2008). Vakfıkebir ve Çevresi Sosyo-Kültürel Değerlendirme Raporu. KTÜ Yayınları.
Kırzıoğlu, F. K. (1992). Osmanlı-Rus Mücadelesinde Doğu Karadeniz ve Trabzon. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Köymen, M. A. (1985). Selçuklu Devletleri Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü. (2020). Türkiye Topografik Haritaları. Ankara.
Ögel, B. (1987). Türk Mitolojisi, Cilt 1-2. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Taşkıran, C. (2009). Anadolu’da Yörük ve Türkmen İskânı: 16. ve 17. Yüzyıllarda Sosyal Yapı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Topaloğlu, T. (2012). Kıpçaklar ve Kimaklar Üzerine Yeni Bulgular. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 143-158.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2010). Vakfıkebir İlçesi Tanıtım Kitapçığı. Ankara: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını.
Yılmaz, F. (2021). Erzurum Kongresi ve Delegeler Üzerine Yeni Tespitler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37(104), 65-89.
🏞️ ⛰️ — Coğrafya ve yaylaları simgeler
🕌 🏰 — Osmanlı ve tarihî mirasa gönderme
📜 🧭 — Arşiv, keşif, tarih anlatısı
🔥 👣 — Zorluk ve göç teması (yangın ve yürüyüş)
🇹🇷 ✨ — Milli kimlik ve gurur
🌿 💧 — Doğa, maden suyu ve yaşam
🧬 📚 — Etnik köken, sözlü tarih ve bilgi aktarımı
